Op 3 juni 2024 is in een aantal huisartsenpraktijken in wijken in Maastricht, Heerlen en Sittard-Geleen gestart met het uniform instroommodel voor de geestelijke gezondheidszorg (ggz). Het model is het resultaat van de Regionale Taskforce (RTF) Wachtlijsten waarin alle partijen in de ggz samenwerken. Kern van het model is dat iemand met een hulpvraag eerst een aantal stappen doorloopt om te kijken wat de hulpvraag is. Een eventuele doorverwijzing naar de ggz volgt pas als blijkt dat dat echt nodig is.
De wachtlijsten voor de gespecialiseerde geestelijke ggz zijn veel te lang. Dat geldt voor heel Nederland en in Zuid-Limburg is het probleem nog groter. Nicole Smeets, senior zorginkoper bij CZ: “De situatie is zorgelijk. Als je kijkt naar het regiobeeld Zuid-Limburg, dan valt op dat de inwoners van Zuid-Limburg vaker stress ervaren en een hoger risico hebben op een angststoornis of depressie dan in de rest van Nederland. Ze zijn bovendien het minst positief over hun ervaren gezondheid, voelen zich eenzamer en de regio heeft relatief meer huishoudens met schulden dan het Nederlands gemiddelde. Wel zijn er grote verschillen tussen de Zuid-Limburgse gemeenten.” Maartje Spee, zorginkoper bij Coöperatie VGZ: “Dan is er nog de demografische druk, met een sterke vergrijzing en ontgroening. De zorgvraag stijgt, terwijl het aantal zorgprofessionals niet meegroeit. Specifiek voor Zuid-Limburg is bovendien dat het zorgaanbod erg versnipperd is. Er zijn veel zorgaanbieders en veel horizontale verwijzingen, met een negatief effect op de wachttijden. Juist daarom is samenwerking en focus op de in-, door- en uitstroom in de regio noodzakelijk.”
Toegankelijkheid ggz onder druk
In Zuid-Limburg wordt – vergeleken met de rest van Nederland – vaker een beroep gedaan op de gespecialiseerde ggz. “Vaak staan er mensen op de wachtlijsten voor de specialistische ggz die hier niet behandeld hoeven te worden. Cliënten hebben soms voldoende aan een enkelvoudige behandeling of kunnen beter en sneller geholpen worden door hulp en ondersteuning in het sociaal domein”, aldus Maartje. “Hierdoor staat de toegankelijkheid en betaalbaarheid van de ggz dan ook fors onder druk. Om die reden is – net als in andere regio’s in Nederland – de regionale taskforce wachtlijsten (RTF Wachtlijsten) opgezet waarin partijen uit de regio samenwerken. De gezamenlijke doelstelling is de wachtlijsten aanzienlijk weg te werken en de best passende zorg te blijven leveren aan mensen die dat nodig hebben.”
Beter passende zorg
Nicole: “Het wachttijdenprobleem is alleen op te lossen als de verschillende partijen in de geestelijke gezondheidszorg intensief met elkaar samenwerken. Het mooie is dat Zuid-Limburg al een lange historie kent van regionale samenwerking in de zorg. Wij waren al begonnen ruimschoots vóór het Integraal Zorg Akkoord (IZA).”
De samenwerking in de regionale taskforce wachttijden heeft geresulteerd in het uniform instroommodel. Een belangrijke stap in het model is het verkennende gesprek, dat moet uitwijzen of de cliënt echt in de ggz thuishoort. Nicole: “Doel is ook om niet alles – of meteen – te medicaliseren in het leven van mensen met mentale klachten. Een belangrijke rol is weggelegd voor ervaringsdeskundigen die vanuit hun eigen ervaring met een psychische aandoening en herstel veel kunnen betekenen voor cliënten.” Maartje: “We denken dat de cliënt zo sneller passende zorg ontvangt en dat hoeft lang niet altijd de ggz te zijn.” Zij beschrijft het voorbeeld van een cliënt met weliswaar een diagnose van een psychische aandoening, maar wiens hulpvraag vooral op het vlak van zinvolle dagbesteding lag. “Dat is redelijk eenvoudig te organiseren en met het instroommodel was deze persoon veel eerder geholpen. We zijn ervan overtuigd dat het instroommodel eraan bijdraagt dat mensen sneller worden geholpen.”
Leren en bijschaven
Een aantal huisartsenpraktijken in Maastricht, Heerlen en Sittard-Geleen is op 3 juni gestart met de eerste 500 verkennende gesprekken, waarvan CZ en VGZ de zorgkosten binnen de Zvw vergoeden. “Het gaat hier nadrukkelijk niet om pilots”, benadrukt Nicole. “De transformatie in de ggz is in gang gezet en gaat hoe dan ook door. Het is de bedoeling van elkaar te leren en waar nodig bij te schaven. Het is eenvoudigweg niet mogelijk om het direct naar de hele regio op te schalen. Want het model vraagt veel van alle partijen. Iedereen moet het anders doen. Wij als zorgverzekeraars, de professionals in het werkveld en uiteraard de inwoner met een hulpvraag zelf. Het schuurt af en toe en is beslist geen lineair proces. Bovendien is het lastig om iets nieuws te gaan doen, terwijl er op hetzelfde moment al zoveel mensen wachten om geholpen te worden. Dat vraagt om aanpassing van ons allemaal. Maar zonder wrijving krijg je nu eenmaal geen glans.”
Door- en uitstroom ook belangrijk aandachtspunt
“Het is niet realistisch om te denken dat de wachtlijsten zomaar 1, 2, 3 zijn opgelost. Voor de lange termijn werken we daar samen hard aan met alle partijen in de regio”, zegt ook Maartje. “We hopen de komende tijd vooral ervaring op te doen, knelpunten te signaleren en het uniform instroommodel te optimaliseren. Welke interventies werken het beste? Hoeveel uren zijn nodig voor een verkennend gesprek? Wanneer is het punt bereikt dat de hulpvraag is beantwoord en verder behandelen niet meer substantieel bijdraagt aan de hulpvraag van de persoon? Met andere woorden, wanneer is ‘goed’ goed genoeg? Dat laatste is belangrijk om de door- en uitstroom te bevorderen. Ook dit vraagt om een andere zienswijze van professionals en cliënten.” “Het uniform instroommodel gaat vooral over de instroom. Een van de uitdagingen voor de toekomst is om de door- en uitstroom te bevorderen en organiseren. Die achterkant moet immers ook geregeld worden voordat een persoon kan worden ‘losgelaten’. Anders los je niks op en begint het proces na een tijdje mogelijk weer opnieuw. Zorginstellingen zijn beslist al bezig om die processen te optimaliseren.”
Voorbeeld in Nederland
Op de lange(re) termijn geloven Nicole en Maartje sterk in de kracht van het nieuwe model. “We werken gefaseerd naar het ideale scenario waarin de wachttijden korter zijn, de cliënt beter geholpen wordt, de druk op de huisartsen wordt verlicht en de druk op de ggz afneemt. Wij als zorgverzekeraars hebben een zorgplicht en die kunnen we beter invullen als de wachtlijsten afnemen.” Zowel Maartje als Nicole vinden dat er in Zuid-Limburg al veel is bereikt. “Hier is het instroommodel ontwikkeld in samenwerking met alle partijen die elk hun eigen rol in het netwerk pakken. Er is veel commitment over de domeinen heen en iedereen is gepassioneerd om goede zorg te bieden die mensen echt vooruithelpt. Die samenwerking is echt uniek. Wat overigens niet wil zeggen dat dit altijd makkelijk gaat. Op alle niveaus moeten er concessies worden gedaan en werkwijzen worden aangepast.” Het uniform instroommodel wordt nu zelfs genoemd als landelijk voorbeeld. Daar mogen we best trots op zijn”, aldus Nicole.